فعالان میراث فرهنگی در شیراز از ویرانی آرامگاه آبش خاتون در این شهر خبر داده‌اند و می‌گویند با وجود فروریختن بخش‌های زیادی از این مقبره، میراث فرهنگی تاکنون برای مرمت و محافظت از آن اقدامی انجام نداده است.

تصاویری که از این اثر تاریخی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، وضعیت آشفته کاشی‌کاری‌های آن را که منقش به آیات قرآن با خط ثلث است، نشان می‌دهد. به گفته فعالان میراث فرهنگی، برخی از این کاشی‌ها با وجود ارزش تاریخی، در گوشه‌ای از حیاط مقبره آبش خاتون تلنبار شده‌اند و هر روز بر شدت تخریب آن‌ها افزوده می‌شود.

آبش خاتون تنها حکمران زن فارس و آخرین فرمانروای سلسله اتابکان بود که دوران حکمرانی‌اش با حمله مغول به ایران هم‌زمان شد. او برای محافظت از فارس در برابر یورش مغولان، با پسر هلاکوخان ازدواج کرد.

به گزارش خبرگزاری ایلنا، اکنون مقبره آخرین فرمانروای سلسله اتابکان در گوشه‌ای از بافت تاریخی شیراز تخریب و مهجور به حال خود رها شده است. این در حالی است که این اثر تاریخی که در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده است، برای اهالی شیراز هم ارزش ویژه‌ای دارد؛ تا جایی که منطقه‌ای را که مقبره آبش خاتون در آن واقع شده است، به نام «محله خاتون» می‌شناسند.

در همین زمینه، سیامک بصیری، کارشناس فنی میراث فرهنگی استان فارس، گفت که آبش خاتون به‌عنوان شخصیتی ارزشمند در حافظه جمعی مردم شیراز ماندگار شده است.

او درباره وضعیت کنونی مقبره توضیح داد که این اثر تاریخی در مالکیت سازمان اوقاف است، اما با توجه به ثبت ملی آن، متولی نگهداری و محافظت از آن اداره‌ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی فارس است. با این حال، طی سال‌های گذشته هیچ‌گونه اقدام مرمتی خاصی برای حفاظت و نگهداری از این اثر انجام نشده است.

این کارشناس میراث فرهنگی با استناد به براوردهای فنی گفت که تخریب‌های عمده مقبره آبش خاتون احتمالا به حدود یک قرن پیش و وقوع زلزله‌ای در دوران قاجار بازمی‌گردد. این بنا در اصل گنبدی داشت که در آن زمان فرو ریخت و اکنون اثری از آن باقی نمانده است. طی سال‌های بعد، به دلیل انجام نشدن اقدام‌های مرمتی، روند تخریب گسترش یافت و اکنون مقبره در آستانه ویرانی کامل قرار دارد.

بصیری تاکید کرد که مقبره آبش خاتون در وضعیت نامناسبی قرار دارد و «نیازمند باززنده‌سازی» است. او افزود که متولیان میراث فرهنگی و اوقاف باید برای حفظ این شخصیت تاریخی ارزشمند گامی بردارند، چرا که این اثر از معدود بناهای دوره ایلخانی در شیراز به شمار می‌رود.

مقبره آبش خاتون در حالی در خطر تخریب قرار گرفته که پیش‌تر شهرداری شیراز ساخت «گذر خاتون» در مجاورت این مقبره را وعده داده بود.

آبش خاتون، دختر اتابک سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی و ترکان خاتون، ملکه سلغری، در قرن هفتم قمری تنها فرمانروای زن استان فارس بود. در دوره ایلخانان، هلاکوخان مغول آبش خاتون را به همسری پسرش منکوتیمور درآورد و بدین ترتیب، فارس رسما به سرزمین‌های ایلخانیان ضمیمه شد و از گزند حمله و تاراج در امان ماند.

آبش خاتون در سال ۶۸۵ قمری درگذشت. او را همانند مغولان، با ظروف سیمین و زرین پر از باده در چرنداب تبریز دفن کردند، اما پس از مدتی، دخترش پیکر او را از تبریز به شیراز منتقل کرد و در رباط آبش به خاک سپرد. مقبره آبش خاتون در مرکز شهر شیراز، نزدیک میدان دفاع مقدس و جنب آتش‌نشانی واقع شده است. این بنا که به نام «رباط آبش» نیز معروف است، در گذشته سه طبقه داشت و گنبدی بر فراز آن قرار گرفته بود، اما چنانچه گفته شد، در پی تخریب‌های گذشته، گنبد و بخشی از طبقه سوم از بین رفت.

اطراف مقبره هم با کاشی‌های معرق نفیس تزیین شده بود که امروزه بخش عمده‌ای از آن از بین رفته و تنها کاشی‌های یک جبهه که پشت آن آتش‌نشانی قرار دارد، باقی مانده است.

ساختمان فعلی مقبره، بنایی آجری مربع‌شکلی به اضلاع ۱۶.۷۵ متر و ارتفاع حدود ۱۰ متر است. بخشی از کاشی‌کاری‌های آن در موزه پارس نگهداری می‌شود. در بالای بنا، کتیبه‌هایی شامل آیات قرآنی به خط ثلث روی کاشی نصب شده است. آرامگاه آبش خاتون در اتاقی با میله‌های سبزرنگ در حیاط بنا قرار دارد.

پس از وقوع انقلاب اسلامی، بسیاری از بناها و آثار تاریخی ایران به تملک نهادهای حاکمیتی از جمله سازمان اوقاف، ستاد اجرایی، سازمان مستضعفین و کمیته امداد درآمد و در معرض تخریب گسترده قرار گرفت. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز همواره با این توجیه که مالک این آثار برعهده نهادهای دیگر است، از خود سلب مسئولیت کرد و در جهت محافظت و مرمت آن‌ها اقدامی انجام نداد.

بافت تاریخی شیراز که مقبره آبش خاتون بخشی از آن است، هم اکنون به دلیل اجرای پروژه بین‌الحرمین در شیراز در معرض تخریب است.